ادامه بحث تفکر( قسمت اول)

چند نکته کلیدی پیرامون تفکر با توجه به آیات قرآن

تفکر در قرآن تعریف نشده است چرا که همه انسانها آن را دارا می باشند و به صورت پیوسته از آن استفاده می کنند.

به ادامـــه مطلب مراجعه نمایید

در قرآن تفکر را ابزاری می داند که هم می تواند در جهت مثبت از آن استفاده کرد و بهره برد و هم در جهت منفی( سوره مدثر، ایه 18: إِنَّهُ فَکَّرَ وَ قَدَّرَ. ترجمه آقای مکارم: او (براى مبارزه با قرآن) اندیشه کرد و مطلب را آماده ساخت)

البته آنچه در جهت منفی استفاده می شود دیگر تفکر نیست که تفکیر است، یعنی تفکر اسیر قوه واهمه و خیال شده و گمان می کند که فکر می کند.

نکته مهمی دیگری که در آیات مطرح شده به نظر می آید این است که خداوند تفکر را برای عده ای خاص مطرح نکرده، مثلا نفرموده کسانی اهل تقوا باشند می توانند فکر کنند و یا کسانی که جزء محسنین باشند می توانند فکر کنند و...

بلکه با خود فعل فکر دسته بندی درست کرده و فرموده قومی که اهل تفکر هستند!

قوم (قام یقوم) یعنی کسانی که متصدی و قیام کننده کارهای عده ای از انسانها هستند، به همین خاطر در برخی از کتب لغت می گوید قوم به جمعیت مردان یک قبلیه گفته می شود چرا که آنها قیام کننده و متصدی امورشش(خورد و خوراک، امنیت و...) بقیه قبیله(زنان و کودکان) هستند. (مفردات راغب،690)

به همین دلیل لغت شناسان قوم را به مردان و زنانی که متصدی امور بقیه می شوند می گویند(قاموس، 6/67) چون اینان برای امور بقیه قیام کرده اند، حال این امور می تواند رفاهی، فرهنگی و... باشد.

پس در گام اول نسبت به این ایات چند چیز را دریافت کردیم که مهم ترین آن این بود که خداوند در 7 آیه از این آیات می فرماید اینها را برای کسانی می گویم که برای تفکر قیام کرده اند و می خواهند متصدی این امر بشوند.

واژه دیگری که لازم است در این آیات به آن اشاره کنم، کلمه آیات (جمع) و آیه (مفرد) است، معنی دقیق این کلمه چیست؟

اصلش از ایّ است، یعنی ظاهری که علامت و نشان برای چیز دیگری است که آن چیز ظاهر نیست و آیه می خواهد به وسیله این ظاهر آن مخفی و باطن را نشان بدهد.

حال اگر کسی می خواهد از این علامت ها و ظواهر به آن مخفی و باطن برسد ابزارش قیام برای تفکر است.

خداوند از باب لطفش ما را سر درگم نذاشته که قوه تفکر را بدهد بعد ما را یله و رها کند! خداوند می فرماید: من برای تو از هر نظر لقمه را آماده کردم فقط تو آن را قورت بده و هضم کن همین!!

حال این لقمه آماده چیست؟

آیه هایی را فرستاده ام و آنها را در نظام تکوین قرار داده ام، به تو نگفتم برو این آیه ها را پیدا کن بلکه دست تو را گرفتم و بردم از نزدیک آیات را به تو نشان دادم که در این هفت آیه خداوند همین کار را انجام داده که ای قومی که برای تفکر قیام کردید بی خود به دور خود سر در گم نشوید این هفت آیه را بگیرید و برای شروع از همین ها آغاز کنید.

باتوجه به این توضیحات ، این هفت آیه را موضوع بندی می کنم و یه بار دیگه به آن اشاره می کنم تا قیام کنندگان برای تفکر به آن توجه داشته باشند.

موضوع اولی که قیام کنندگان برای تفکر می بایست برای تفکر به آن نظر داشته باشند شناخت دقیق و صحیح ماهیت حیات دنیا است. یعنی کسانی که هیچ بهره ای از حیات غیبی و اخروی ندارند.

إِنَّما مَثَلُ الْحَیاةِ الدُّنْیا کَماءٍ أَنْزَلْناهُ مِنَ السَّماءِ فَاخْتَلَطَ بِهِ نَباتُ الْأَرْضِ مِمَّا یَأْکُلُ النَّاسُ وَ الْأَنْعامُ حَتَّى إِذا أَخَذَتِ الْأَرْضُ زُخْرُفَها وَ ازَّیَّنَتْ وَ ظَنَّ أَهْلُها أَنَّهُمْ قادِرُونَ عَلَیْها أَتاها أَمْرُنا لَیْلاً أَوْ نَهاراً فَجَعَلْناها حَصیداً کَأَنْ لَمْ تَغْنَ بِالْأَمْسِ کَذلِکَ نُفَصِّلُ الْآیاتِ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ (24 یونس)

مثل زندگى دنیا، همانند آبى است که از آسمان نازل کرده ‏ایم که در پى آن، گیاهان (گوناگون) زمین- که مردم و چهارپایان از آن مى‏ خورند- مى ‏روید تا زمانى که زمین، زیبایى خود را یافته و آراسته مى‏ گردد، و اهل آن مطمئن مى‏ شوند که مى‏ توانند از آن بهره‏مند گردند، (ناگهان) فرمان ما، شب‏ هنگام یا در روز، (براى نابودى آن) فرامى‏ رسد (سرما یا صاعقه ‏اى را بر آن مسلّط مى ‏سازیم) و آن چنان آن را درو مى ‏کنیم که گویى دیروز هرگز (چنین کشتزارى) نبوده است! این گونه، آیات خود را براى گروهى که مى‏ اندیشند، شرح مى ‏دهیم! (24)

موضوع دوم در این بخش به سه آیه اشاره می شود که می فرماید اگر شما فقط به زمین نگاه کنید و نخواهید نگاهی به آسمان داشته باشید باز در همین زمین محدود آیاتی است که پنهان ها و مخفی های این عالم را به شما نشان می دهد البته اگر اهل تفکر باشید.

وَ هُوَ الَّذی مَدَّ الْأَرْضَ وَ جَعَلَ فیها رَواسِیَ وَ أَنْهاراً وَ مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ جَعَلَ فیها زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهارَ إِنَّ فی‏ ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ (3 رعد)

و او کسى است که زمین را گسترد و در آن کوه‏ ها و نهرهایى قرار داد و در آن از تمام میوه‏ ها دو جفت آفرید (پرده سیاه) شب را بر روز مى ‏پوشاند در این ها آیاتى است براى گروهى که تفکر مى‏ کنند! (3)

یُنْبِتُ لَکُمْ بِهِ الزَّرْعَ وَ الزَّیْتُونَ وَ النَّخیلَ وَ الْأَعْنابَ وَ مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ إِنَّ فی‏ ذلِکَ لَآیَةً لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ (11 نحل)

خداوند با آن (آب باران)، براى شما زراعت و زیتون و نخل و انگور، و از همه میوه‏ ها مى‏ رویاند مسلماً در این، نشانه روشنى براى اندیشمندان است. (11)

ثُمَّ کُلی‏ مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ فَاسْلُکی‏ سُبُلَ رَبِّکِ ذُلُلاً یَخْرُجُ مِنْ بُطُونِها شَرابٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُهُ فیهِ شِفاءٌ لِلنَّاسِ إِنَّ فی‏ ذلِکَ لَآیَةً لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ (69 نحل)

سپس از تمام ثمرات (و شیره گلها) بخور و راه‏هایى را که پروردگارت براى تو تعیین کرده است، براحتى بپیما! «از درون شکم آنها، نوشیدنى با رنگ هاى مختلف خارج مى‏شود که در آن، شفا براى مردم است به یقین در این امر، نشانه روشنى است براى جمعیّتى که مى‏ اندیشند. (

موضوع سومی که برای تفکر مطرح می شود، بحث نفس و خویشتن است؛ این موضوع خود به دو بخش تقسیم می شود

بخش اول در مورد زوج نفس است؛ و زوج در لغت یعنی، چیزی که برای بقاء خود نیازمند برنامه ای خاص است که به آن نمی رسد مگر اینکه همراه با جفتی باشد که به آن زوج گویند مثل شب و روز که در کنار هم معنا پیدا می کنند و هدف خلقت آنها کامل می شود.(در مورد این تعریف با دقت تفکر کنید)

می فرماید برای شما زوج هایی افریدیم تا با آنها به سکونت و آرامش برسید(نه به دنیا و پول و زیبائی) و برای اینکه وسیله رسیدن به سکونت و آرامش را اشتباه کسب نکنیم می فرماید آن وسیله مودت و رحمت است.

وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً لِتَسْکُنُوا إِلَیْها وَ جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فی‏ ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ (21 روم)

و از نشانه‏ هاى او اینکه همسرانى از جنس خودتان براى شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید، و در میانتان مودّت و رحمت قرار داد در این نشانه‏ هایى است براى گروهى که تفکّر مى کنند! (

بخش دوم از موضوع سوم پیرامون تفکر در نفس، بحث مرگ جسم و باقی ماندن نفس و روح انسان است که این نیز از شاخه تفکر در نفس می باشد.

اللَّهُ یَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ حینَ مَوْتِها وَ الَّتی‏ لَمْ تَمُتْ فی‏ مَنامِها فَیُمْسِکُ الَّتی‏ قَضى‏ عَلَیْهَا الْمَوْتَ وَ یُرْسِلُ الْأُخْرى‏ إِلى‏ أَجَلٍ مُسَمًّى إِنَّ فی‏ ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ (42 زمر)

خداوند ارواح را به هنگام مرگ قبض مى ‏کند، و ارواحى را که نمرده ‏اند نیز به هنگام خواب مى ‏گیرد سپس ارواح کسانى که فرمان مرگشان را صادر کرده نگه مى ‏دارد و ارواح دیگرى را (که باید زنده بمانند) بازمى ‏گرداند تا سرآمدى معیّن در این امر نشانه ‏هاى روشنى است براى کسانى که اندیشه مى‏ کنند! (

موضوع چهارمی که در این ایه مورد بحث قرار گرفته انسان به صورت کلی است، خداوند برای اینکه بخشی از ارزش او را به وی یاد آور شود می فرماید بابا آنچه در آسمان و زمین است به خاطر تو آفریده شده است نه اینکه تو را به خاطر آنها آفریدم هدف خلقت آنها تو بودی نه اینکه تو با بی فکری آنها را هدف خود بپنداری!

وَ سَخَّرَ لَکُمْ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ جَمیعاً مِنْهُ إِنَّ فی‏ ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ (13 جاثیه)

او آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است همه را از سوى خودش مسخّر شما ساخته در این نشانه‏ هاى (مهمّى) است براى کسانى که اندیشه مى ‏کنند! (13)

تمــــرین ها

به نظر شما با توجه به این هفت آیه کسانی که می خواهند برای تفکر قیام کنند و جزء قوم متفکرین باشند به چه چیزهایی باید توجه داشته باشند؟(برای جواب به این سوال آیات را بخوانید و با تامل و تفکر در آیه برداشت های خود را دسته بندی نمایید)